Ten pałac to Wersal województwa łódzkiego
Historia Nieborowa sięga XIV wieku. Wtedy pojawia się pierwsza wzmianka w źródłach. W XVI stuleciu istniał tu dwór Nieborowskich herbu Prawda. Dwa wieki później majątek trafił w ręce prymasa Michała Stefana Radziejowskiego.
To właśnie on, około 1690 roku, zlecił budowę nowej rezydencji. Projekt powierzono Tylmanowi z Gameren – jednemu z najwybitniejszych architektów polskiego baroku. W tej sposób powstał pałac o symetrycznej, dwuwieżowej bryle z łamanym dachem i bogatym detalem architektonicznym. Z czasem właściciele się zmieniali – byli wśród nich Towiańscy, Lubomirscy i Ogińscy – ale sam pałac przetrwał niemal nietknięty.
– Pałac w Nieborowie to miejsce wyjątkowe nie tylko na mapie województwa łódzkiego, ale także całej Polski – mówi Monika Antczak, kurator Muzeum w Nieborowie i Arkadii. – Mimo różnych zawirowań i trudnych dziejowych wydarzeń, przetrwał w niezmienionym stanie od czasu, kiedy został wybudowany. Wnętrza ulegały zmianom, bo zmieniała się moda i potrzeby właścicieli. Każde pokolenie wnosiło coś nowego. Odwiedzając pałac, możemy odczytać jego funkcjonalność w danej epoce, ale też style, które panowały w kolejnych okresach – dodaje.
Poznaj historię rezydencji Radziwiłłów
Prawdziwy rozkwit przyszedł w 1774 roku, kiedy dobra nieborowskie kupił książę Michał Hieronim Radziwiłł. Wraz z żoną Heleną uczynił z pałacu jedną z najważniejszych rezydencji magnackich epoki oświecenia. Michał Hieronim przebudował wnętrza w duchu klasycyzmu, gromadząc imponującą kolekcję malarstwa europejskiego, mebli i porcelany.
Helena Radziwiłłowa, miłośniczka antyku i romantycznej melancholii, stworzyła nieopodal Arkadię – ogród pełen rzeźb, pawilonów i symbolicznych ruin. To jedno z najpiękniejszych miejsc polskiego sentymentalizmu.
- Najstarsze nasze pomieszczenia sięgają epoki rokoka. Ale najbardziej charakterystyczne są te, które zaaranżowała rodzina Radziwiłłów – mówi Monika Antczak. – Zamieszkali tu w latach siedemdziesiątych XVIII wieku i pozostali aż do końca II wojny światowej. Ich obecność widać w każdym detalu. Każdy przedmiot pokazany w pałacu należał do rodziny.
Nieborów wyróżnia się tym, że zachował oryginalne wyposażenie – meble, obrazy, porcelanę, srebra, tkaniny. Dzięki temu odwiedzający mogą zobaczyć, jak wyglądało życie arystokracji nie w rekonstrukcji, lecz w autentycznym otoczeniu. Wersal nie miał takiego szczęścia. Choć zachował oryginalną bryłę i układ, jego wnętrza są w dużej mierze rekonstrukcją różnych epok.
Salon Czerwony – urządzony w latach 60. XVIII wieku przez Michała Kazimierza Ogińskiego – olśniewa tkaninami w intensywnej czerwieni i jasnymi, rokokowymi sztukateriami. Na ścianie wisi portret Anny Orzelskiej, nieślubnej córki Augusta II Sasa. Nie mniej efektowna jest Sala Biała, dawna kaplica, później sala balowa – jasna, pełna gipsowych ornamentów i luster.
W sypialni księcia Michała Hieronima Radziwiłła stoi łóżko à la polonaise – jeden z dwóch zachowanych w Polsce egzemplarzy tego typu mebla. Uwagę przyciąga też główna klatka schodowa, ozdobiona holenderskimi płytkami z manufaktur w Harlingen i Delft. U jej stóp znajduje się marmurowe popiersie „Głowa Niobe” z III wieku n.e. – jedno z najcenniejszych dzieł w kolekcji pałacu.
– Opowiadając historię Nieborowa, mówimy o domu rodziny Radziwiłłów – podkreśla Antczak. – Nie chcemy, żeby muzeum było odbierane w sposób instrumentalny, jak kolejne muzeum wnętrz. To jest dom, który miał swoich właścicieli i wypełniony jest ich przedmiotami. My o tej historii po prostu opowiadamy.
W tym barokowym pałacu kręcono Akademię Pana Kleksa
Nieborów miał szczęście. Pałac przetrwał II wojnę światową bez większych zniszczeń. Choć część wyposażenia zrabowano, struktura budynku i większość zbiorów ocalała. Podczas okupacji niemieckiej pałac był użytkowany – paradoksalnie to właśnie uratowało go przed dewastacją.
Po wojnie losy majątku zmieniły się radykalnie. W lutym 1945 roku Radziwiłłowie zostali wysiedleni, część rodziny – w tym książę Janusz Radziwiłł – internowana przez NKWD. Wkrótce potem dobra w Nieborowie i Arkadii przejęło państwo.
Decyzję o objęciu pałacu ochroną i włączeniu go w struktury Muzeum Narodowego w Warszawie podjęto w porozumieniu między ówczesnym dyrektorem Stanisławem Lorentzem a księciem Januszem Radziwiłłem. Chodziło o zabezpieczenie zarówno obiektu, jak i zbiorów. Tak w 1945 roku powstało Muzeum w Nieborowie i Arkadii – dziś jeden z najważniejszych oddziałów warszawskiego muzeum narodowego.
Dziś Nieborów to nie tylko zabytek, ale i żywe muzeum. Odbywają się tu wystawy, koncerty, spotkania, a pałacowe wnętrza co jakiś czas stają się planem filmowym. Kręcono tu m.in. Lalkę i Akademię Pana Kleksa.
