Drugie po MoMA. Tak narodziło się Muzeum Sztuki w Łodzi
Był prezentem. Ojciec, Izrael Poznański, podarował go najmłodszemu synowi – Maurycemu i jego żonie Sarze Silberstein. Młodzi otrzymali okazały budynek wraz z ogrodem na rogu Gdańskiej i Więckowskiego. Wnętrza ozdobiono drewnem, stiukami i lustrami. Z zewnątrz wyglądał solidnie, trochę włosko, trochę łódzko – jak przystało na koniec XIX wieku.
Dziś w tym samym miejscu mieści się MS1 – główna siedziba Muzeum Sztuki w Łodzi, jedna z najstarszych instytucji na świecie poświęconych sztuce nowoczesnej.
- Przyjąć można, oczywiście z zastrzeżeniami, że pierwsze muzeum sztuki nowoczesnej na świecie powstało w Nowym Jorku (MoMA), a drugie w Łodzi – mówi Maciej Cholewiński z Działu Dokumentacji Naukowej Muzeum Sztuki w Łodzi. – Prawdopodobnie pierwszy raz w historii do kolekcji muzeum finansowanego z publicznych środków włączono sztukę nowoczesną. W tamtych czasach traktowano ją z wielkim dystansem, budziła niesmak, nieufność i protesty. A tu, w Łodzi, zdecydowano się na taki ryzykowny krok – dodaje.
Maurycy Poznański nie był typowym spadkobiercą przemysłowej fortuny.
- Była to postać bardzo ciekawa, głęboko zaangażowana w sprawy społeczne i polityczne – mówi Cholewiński. – Poznański był wielkim polskim patriotą, w 1919 roku zasiadał w polskiej delegacji na konferencji pokojowej w Paryżu, towarzysząc Ignacemu Paderewskiemu.
Pałac przy Więckowskiego zaprojektował Adolf Zeligson, jeden z bardziej utalentowanych łódzkich architektów. Utrzymany w stylu neorenesansowym, nawiązywał do weneckiej biblioteki Sansovina. Miał reprezentować gust i aspiracje młodego pokolenia fabrykanckich rodzin.
Rezydencja była częścią większego kompleksu z ogrodem i oficynami. Wnętrza ozdobiono sztukateriami, drewnianymi boazeriami i schodami o misternych balustradach. Zachowały się m.in. sala odczytowa, reprezentacyjna klatka schodowa i sala lustrzana. Ozdobne sufity na parterze zrekonstruowano według dawnych wzorów.
Z zewnątrz uwagę przyciągają pilastry, gzymsy, balkony z kutymi balustradami oraz ozdobna stolarka okienna. Od strony Gdańskiej widać podcień z siedmioma prześwitami – środkowy prowadzi do głównego wejścia.
Budynek jest okazały, ale nie przytłacza. Dziedziniec o powierzchni około 270 metrów kwadratowych mieści dziś letnie koncerty i wystawy. Ogród, kolejne 300 metrów, stanowi tło dla plenerowych wydarzeń.
- Dziś niewiele zostało z oryginalnego wystroju wnętrz. Możemy je sobie z ocalałych fragmentów czy nielicznych fotografii jedynie wyobrazić – mówi Cholewiński. – Należy pamiętać, że był to budynek mieszkalny, wielorodzinny. Oczywiście dla ludzi zamożnych.
To jedno z najstarszych muzeów sztuki nowoczesnej na świecie
Muzeum Sztuki w Łodzi powstało w 1930 roku (MoMA - 7 listopada 1929 r.). Jego początki wiążą się z utworzeniem Muzeum Historii i Sztuki im. Juliana i Kazimierza Bartoszewiczów, którego siedzibą był dawny ratusz przy placu Wolności 1. Donatorem był Kazimierz Bartoszewicz, publicysta i kolekcjoner, który w latach 1928–1930 przekazał miastu rodzinną kolekcję dzieł sztuki.
Otwarcie pierwszej wystawy odbyło się 13 kwietnia 1930 roku – tę datę Muzeum Sztuki w Łodzi uznaje dziś za moment swojego powstania. Właśnie wtedy zaczęła się historia instytucji, która wkrótce miała zmienić bieg polskiej awangardy.
Podstawą zbiorów była Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Nowoczesnej grupy „a.r.”, gromadzona w latach 1929–1932 i uzupełniana do 1938 roku w kraju i za granicą. Inicjatorem akcji pozyskiwania dzieł był malarz i teoretyk sztuki Władysław Strzemiński, wspierany przez rzeźbiarkę Katarzynę Kobro oraz innych artystów. Dzięki ich kontaktom do Łodzi zaczęły spływać prace artystów z całej Europy.
Po II wojnie światowej, w 1948 roku, muzeum przeniesiono do pałacu Maurycego Poznańskiego. To właśnie tam powstała Sala Neoplastyczna, zaprojektowana przez Strzemińskiego.
W 2012 roku pałac przeszedł gruntowną rewitalizację. Odnowiono fasady od strony ulic Gdańskiej i Więckowskiego, przywrócono oryginalną kolorystykę, zrekonstruowano detale. Całość kosztowała ponad 4,8 mln zł, z czego blisko 2 mln pochodziło z funduszy europejskich.
Dziś MS1 łączy tradycję z nowoczesnością. W zabytkowych wnętrzach prezentowane są współczesne instalacje, sztuka wideo i najróżniejsze projekty artystyczne. Pałac służy także jako przestrzeń spotkań, warsztatów i działań edukacyjnych. Dziedziniec i ogród latem zamieniają się w scenę wydarzeń plenerowych, a biblioteka i czytelnia przyciągają badaczy sztuki z całego świata. Pałac zagrał też kilka ról na ekranie. W „Ziemi obiecanej” Andrzeja Wajdy pojawił się jako rezydencja łódzkiego przemysłowca, w serialu „Daleko od szosy” zagrał siebie, czyli Muzeum Sztuki. Filmowali go również reżyserzy Maciej Wojtyszko oraz Andrzej Wajda w swoim ostatnim filmie „Powidoki” poświęconym postaci Strzemińskiego – artysty, który współtworzył muzeum.
Muzeum Sztuki w Łodzi jest otwarte dla zwiedzających od wtorku do niedzieli. We wtorki można je odwiedzać w godzinach 9:00–16:00, natomiast od środy do niedzieli muzeum jest czynne od 12:00 do 18:30, przy czym kasa zamyka się pół godziny wcześniej. W poniedziałki muzeum jest nieczynne. Wstęp do MS1 jest płatny – bilet normalny kosztuje 10 zł, ulgowy 5 zł, a w każdy piątek wstęp jest wolny. Poza główną siedzibą, muzeum ma jeszcze dwa oddziały. Odwiedzający mogą wybrać się do ms2, przy ul. Ogrodowej 19 oraz do Muzeum Pałacu Herbsta, przy ul. Przędzalnianej 72.
