Darowizny otrzymane od osób najbliższych, do których należą m.in. rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki czy małżonkowie, są zwolnione z podatku od spadków i darowizn o ile ich łączna wartość w okresie 5 lat nie przekroczyła 10.434 zł. W przypadku wyższych kwot, aby uniknąć obowiązku podatkowego, należy spełnić dwa warunki. Po pierwsze należy w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny, zawiadomić o tym fakcie właściwy urząd skarbowy. Ponadto, zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, gdy przedmiotem darowizny są środki pieniężne, należy udokumentować ich otrzymanie „dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym”.
Od dłuższego czasu kwestią sporną pozostawało, czy zwolnienie z podatku dotyczy też darowizn w gotówce. Czy, aby uniknąć obowiązku zapłacenia podatku, konieczne jest udokumentowanie przekazania środków pieniężnych wyłącznie przelewem, czy też możliwe jest przekazanie środków gotówką, a następnie wpłata ich przez obdarowanego na jego własny rachunek? Sprawą zainteresował się Rzecznik Praw Obywatelskich i zwrócił się z prośbą o wyjaśnienie spornej kwestii do Naczelnego sądu Administracyjnego. Jak argumentował rzecznik, konstrukcja przepisów podatkowych „nie powinna stawać się swoistą pułapką dla podatników - zwłaszcza że w tym przypadku mamy do czynienia ze zwolnieniem, mającym na celu wsparcie obywateli w realizacji ich potrzeb rodzinnych”.
- Obecny stan oznacza, że obywatele muszą kierować sprawy do sądów administracyjnych, aby udowadniać spełnienie warunków do uzyskania zwolnienia podatkowego w przypadku darowizn gotówkowych, następnie dokumentowanych wpłatą własną na rachunek obdarowanego - wskazywał RPO Marcia Wiącek i dodawał, że w takich sprawach do jego biura trafiają skargi obywateli.
Stanowisko, że zwolnione z podatku mogą być darowizny otrzymane również w gotówce, poparła m.in. Prokuratura Krajowa, która twierdziła, że obowiązujący wymóg udokumentowania dokonanej darowizny „należy traktować jedynie jako warunek natury technicznej mający na celu potwierdzenie faktycznego, rzeczywistego charakteru dokonanej darowizny” i jest on również spełniony, gdy „środki pieniężne są (...) przekazane obdarowanemu w formie gotówkowej”.
Naczelny Sąd Administracyjne uznał jednak, że wyrażenie z ustawy o podatku od spadków i darowizn mówiące o „udokumentowaniu” otrzymania darowizny „należy rozumieć w ten sposób, że warunkiem wystarczającym do skorzystania ze zwolnienia podatkowego uregulowanego w tym przepisie jest udokumentowanie dokonania przekazania środków pieniężnych we wskazany w tym przepisie sposób przez darczyńcę na rzecz obdarowanego”.
Jak zaznaczył sędzia Stanisław Bogucki, w sytuacji, gdy obdarowany sam wpłaci otrzymane środki pieniężne na swoje konto, nie sposób byłoby „odgadnąć, jak wpłatę zrealizowaną przez obdarowanego na własne konto można uznać za darowiznę". Zdaniem sędziego takie udokumentowanie wpłaty musi pozwalać na identyfikację stron umowy i „tylko wtedy można mieć pewność, że korzystniejszy model opodatkowania znalazł zastosowanie w sytuacji odpowiadającej intencjom prawodawcy”.
Orzeczenie NSA oznacza, że zwolnione z podatku mogą być tylko darowizny przekazane przelewem, bądź wpłacone na konto obdarowanego przez darczyńcę.
- Wprowadzenie m.in. warunku udokumentowania otrzymania środków pieniężnych dowodem ich przekazania na rachunek ma na celu zapewnienie szczelności systemu podatkowego i uniemożliwienie działań zmierzających do wprowadzenia do obiegu środków pieniężnych o nieustalonym pochodzeniu - powiedział w uzasadnieniu uchwały Izby Finansowej NSA sędzia Bogucki.
