To jedna ze starszych miejscowości w województwie łódzkim. Istnieje od 1065 roku!

Historia Żarnowa sięga 1065 roku. Był grodem obronnym i ważnym punktem religijnym

Żarnów to dziś niewielka miejscowość w województwie łódzkim, ale jej korzenie sięgają głęboko w średniowieczną przeszłość Polski. To miejsce, które było świadkiem narodzin polskiej państwowości i rozwijało się jako ważny ośrodek administracyjny i religijny już od wczesnych wieków.

Najstarsze wzmianki o Żarnowie pojawiają się w źródłach pisanych już w XI wieku. W tzw. falsyfikacie mogileńskim z 1065 roku Żarnów (wówczas „Sarnov”) został wymieniony jako jeden z grodów kasztelańskich. Oznacza to, że istniał tu ważny gród obronny, który był centrum administracyjnym i wojskowym okolicznych ziem.

W bullach papieskich z XII wieku, szczególnie w dokumencie papieża Innocentego II z 1136 roku, Żarnów znów jest wymieniony, co świadczy o jego istotnej roli w sieci osadniczej ówczesnej Polski. Nie był to tylko gród – był to także ważny punkt religijny.

Już w XII wieku istniała tu parafia, co stawia Żarnów w szeregu z najstarszymi parafiami na ziemiach polskich. Na przestrzeni wieków Żarnów rozwijał się jako miasto królewskie, a swoją pozycję umacniał dzięki strategicznemu położeniu na szlaku handlowym i bliskości ważnych centrów, takich jak Opoczno, czy później Piotrków Trybunalski.

Burzliwa historia praw miejskich w Żarnowie

W 1415 roku Żarnów otrzymał prawa miejskie, co wiązało się z napływem rzemieślników, kupców i dynamicznym rozwojem infrastruktury. Powstał rynek, układ urbanistyczny typowy dla średniowiecznych miast, a sama miejscowość miała własny samorząd.

Jednak historia Żarnowa nie była pozbawiona trudnych momentów. W okresie zaborów, a zwłaszcza po upadku powstania styczniowego, carskie władze rosyjskie prowadziły politykę represji wobec mniejszych ośrodków miejskich. W 1876 roku Żarnów utracił prawa miejskie, co było typowym zabiegiem mającym na celu osłabienie polskiej tożsamości i struktury społecznej. Od tego czasu Żarnów funkcjonował już jako wieś, choć z zachowanym miejskim charakterem w układzie przestrzennym i zabudowie.

Pomimo utraty statusu miasta, w Żarnowie zachowały się liczne ślady jego dawnej świetności: Kościół św. Mikołaja, pochodzący z XII wieku, to perła architektury romańskiej. Jego masywne mury i kamienna konstrukcja przypominają o dawnym znaczeniu tego miejsca. Pozostałości grodziska stożkowatego, zapewne z XI–XII wieku, przypominają o czasach, gdy Żarnów był warownym grodem, otoczonym palisadami i wałami ziemnymi.

Układ przestrzenny centrum wsi nadal odzwierciedla dawny rynek miejski i główne ulice, co stanowi unikalny przykład przetrwania miejskiej struktury mimo utraty praw miejskich.

W ostatnich latach coraz częściej mówiło się o przywróceniu Żarnowowi statusu miasta.  W 2023 roku władze gminy rozpoczęły konsultacje społeczne w tej sprawie, a lokalna społeczność aktywnie wspierała tę inicjatywę. W efekcie, od 1 stycznia 2024 roku, Żarnów znów stał się miastem. Po prawie 150 latach funkcjonowania jako wieś!

To symboliczny, ale ważny krok, potwierdzający bogatą historię miejscowości i dążenie jej mieszkańców do odbudowy lokalnej tożsamości.