Pod koniec października 1899 roku w kamienicy przy ul. Wschodniej 19 zamieszkał Józef Piłsudski z żoną Marią. Para pobrała się zaledwie kilka miesięcy wcześniej - ślub odbył się 15 lipca 1899 roku we wsi Paproć Duża. Małżonkowie wynajęli 4-pokojowe mieszkanie na pierwszym piętrze kamienicy. Ze względu na działalność konspiracyjną Józef i Maria funkcjonowali pod przybranym nazwiskiem – jako państwo Dąbrowscy.
W wynajmowanym mieszkaniu Józef i Maria Piłsudscy zorganizowali tajną drukarnię Polskiej Partii Socjalistycznej, w której reagowali i drukowali jej pismo „Robotnik”. Gazeta była kolportowana wśród pracowników łódzkich fabryk, a także w innych wsiach i miastach. Działalność konspiracyjną ułatwiała ruchliwa i pełna zgiełku okolica. Małżonkowie nie musieli też zbytnio obawiać się o wścibskich sąsiadów, gdyż na parterze budynku znajdował się skład bawełny i pończoch.
Józef Piłsudski tak opisywał swoje mieszkanie w „Bibule”:
Mieszkanie nasze składało się z czterech pokoi i kuchni. Z frontowych schodów wchodziło się do korytarza, z którego na prawo drzwi prowadziły do pokoiku niewielkiego, w tym jadaliśmy obiad. Na lewo z korytarza było dwoje drzwi — jedne najbliższe od wejścia do pokoju sypialnego, drugie do saloniku. Wprost z korytarza były drzwi do kuchni i z kuchni wreszcie na tylne schody. Za salonikiem był pokój duży, w którym postanowiliśmy umieścić drukarnię, a który był zarazem dla ludzi postronnych gabinetem moim dla pracy.
Pobyt Józefa i Marii Piłsudskich w Łodzi zakończył się w dramatycznych okolicznościach po zaledwie po kilku miesiącach, a wydarzenie które do tego doprowadziło przeszło do historii jako katastrofa łódzka. W nocy 22 lutego 1900 roku do kamienicy przy ul. Wschodniej 19 wkroczyła policja i aresztowała Józefa i Marię Piłsudskich. Do wpadki doszło, gdyż jeden ze współpracowników Piłsudskiego, który miał za zadanie kupić większą ilość papieru do drukarni, nie zauważył śledzącego go policyjnego agenta i po sfinalizowaniu transakcji poszedł wprost do tajnej drukarni.
Przez kilka tygodni Józef Piłsudski przetrzymywany był wraz z żoną w carskim więzieniu przy ul. Gdańskiej 13 (wtedy była to ul. Długa). W kwietniu przeniesiono go jednak do Warszawy, gdzie miał oczekiwać na proces.
Mimo że Józef Piłsudski spędził w Łodzi zaledwie kilka miesięcy, w mieście o nim nie zapomniano. 22 października 1920 r. przedstawiciele władz Łodzi wręczyli Józefowi Piłsudskiemu w Belwederze dyplom honorowego obywatelstwa miasta.
11 listopada 1938 roku, w mieszkaniu wynajmowanym wcześniej przez Józefa i Marię Piłsudskich, władze miasta Łodzi otworzyły Muzeum Pamiątek po Pierwszym Marszałku i Wodzu Narodu Józefie Piłsudskim. Ponieważ nie odzyskano oryginalnych mebli i wyposażenia, zrekonstruowano układ pomieszczeń i wyposażenie gabinetu, zakupiono też nową maszynę drukarską. Muzeum funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej. Po II wojnie światowej mieszkanie, jako własność miasta, służyło celom komunalnym, a jedyną pamiątką po marszałku była tablica na ścianie kamienicy.
W 2021 r. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku podjęło działania mające na celu utworzenie oddziału w Łodzi. Zakupiono wówczas pomieszczenia składające się na dawne mieszkanie Piłsudskich w kamienicy przy ul. Wschodniej, a następnie przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie. Rekonstrukcję przeprowadzono na podstawie zachowanych opisów, dokumentów, fotografii, a nawet przechowywanych w archiwach próbek tapet. Tak powstała „Bibuła” – Tajna Drukarnia Józefa i Marii Piłsudskich będąca oddziałem Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.
Dawne mieszkanie Józefa Piłsudskiego w Łodzi zostało udostępnione zwiedzającym 11 listopada 2024 roku. Ekspozycja, nawiązująca do działającego w tym miejscu w latach 1938-1939 muzeum, została wzbogacona o warstwę przekazu, bazującą na rozszerzonej rzeczywistości.
- Niektóre eksponaty i elementy scenograficzne pełnią funkcję multimedialnych markerów, czyli punktów wyzwalających animacje widoczne na tabletach udostępnianych na czas wizyty w muzeum - wyjaśnia Anna Łagodzińska-Pietras. - Dzięki temu rozwiązaniu zwiedzający mogą samodzielnie odkrywać opowieść o Józefie i Marii Piłsudskich: ich działalności, ideach oraz celach, które im przyświecały. Będzie można także poczuć ducha ówczesnej Łodzi, zobaczyć rzeczywistość zaborów czy usłyszeć o faktycznym ryzyku związanym z działalnością konspiracyjną.
Polecany artykuł:
