Ustawa o sygnalistach wchodzi w życie. Kim jest sygnalista i co może zgłosić?

Ochrona sygnalistów już działa. Od 25 września 2024 r. osoby zgłaszające nieprawidłowości objęte są ochroną przed działaniami odwetowymi, np. zwolnieniem z pracy. Dopiero w późniejszych terminach będą wchodziły w życie przepisy określające zasady składania przez nich zgłoszeń o nieprawidłowościach, a nowe procedury w pełni zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2025 r.

Czy w każdej firmie musi być sygnalista?

Ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje, że do wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych i stworzenia kanałów do ich przyjmowania zobowiązane są firmy zatrudniające co najmniej 50 osób (niezależnie od umowy). Wyjątkiem są m.in. podmioty działające w sektorze finansowym (np. banki), które mają obowiązek stworzenia kanałów zgłoszeń w każdym przypadku. Nie dotyczy to też działalności w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska oraz jednostek organizacyjnych gminy lub powiatu liczących mniej niż 10 tys. mieszkańców.

Kim jest sygnalista?

Sygnalista to osoba, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w związku z z pracą. Sygnalistą może być każda osoba narażona na działania odwetowe po dokonaniu zgłoszenia, w tym m.in:

• pracownik, w tym pracownik tymczasowy
• osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej
• osoba ubiegająca się o pracę
• wolontariusz
• członek organów spółek prawa handlowego

Sygnalista może dokonać zgłoszenia także przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę pracy, lub gdy taki stosunek już ustał.

Komu przysługuje ochrona?

Status sygnalisty jest przyznawany w momencie dokonania zgłoszenia. Tożsamość takiej osoby musi być zachowana w tajemnicy. Do firmy należy decyzja, czy przyjmowane będą anonimowe zgłoszenia.

Ochrona sygnalistów dotyczy:

• osób fizycznych, które zgłoszą lub ujawnią publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą
• osób pomagających w dokonaniu zgłoszenia
• osób powiązanych z sygnalistą
• osób prawnych lub innych jednostek organizacyjnych pomagających lub powiązanych z sygnalistą

Co może zgłosić sygnalista?

Sygnalista zgłasza naruszenia dotyczące:

• korupcji
• bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych
• zamówień publicznych
• usług, produktów i rynków finansowych
• zdrowia publicznego
• bezpieczeństwa żywności i pasz
• bezpieczeństwa transportu
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami
• zdrowia i dobrostanu zwierząt
• ochrony prywatności i danych osobowych
• ochrony konsumentów
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego
• ochrony środowiska
• przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
• interesów finansowych Skarbu Państwa RP, jednostki samorządu terytorialnego oraz UE
• konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela
• rynku wewnętrznego UE, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych

Jak sygnalista może zgłosić naruszenie prawa?

Sygnalista może dokonać:

• zgłoszenia wewnętrznego – do odpowiedniej komórki u swojego pracodawcy
• zgłoszenia zewnętrznego – do Rzecznika Praw Obywatelskich lub organu publicznego
• ujawnienia publicznego – podanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej, np. poprzez media społecznościowe

W ciągu 7 dni od zgłoszenia sygnalista powinien otrzymać potwierdzenie, że jego zawiadomienie zostało przyjęte. Następnym krokiem jest podjęcie przez pracodawcę działań następczych, które najczęściej polegają na wszczęciu postępowania wyjaśniającego.

Na czym polega ochrona sygnalistów?

Ochrona sygnalistów obejmuje zakaz działań odwetowych, polegających m.in. na:

• odmowie nawiązania stosunku pracy
• wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy
• niezawarciu umowy o pracę po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny lub na czas określony - w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa
• obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę
• wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu
• pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń
• przeniesieniu na niższe stanowisko pracy
• zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych
• przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty
• niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy
• negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy
• nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej
• przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu
• mobbingu
• dyskryminacji;
• niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu
• wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
• nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne
• działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży
• spowodowaniu straty finansowej lub utraty dochodu
• naruszeniu dóbr osobistych

W razie podjęcia działań odwetowych wobec sygnalisty, to pracodawca będzie musiał udowodnić, że działania te nie miały charakteru odwetowego i nie mają związku z dokonanym zgłoszeniem.

W przypadku działań odwetowych, sygnalista będzie mógł wystąpić z roszczeniem o zadośćuczynienie lub odszkodowanie.

Czy sygnalista jest zwolniony z odpowiedzialności karnej?

Ustawa o sygnalistach nie zwalnia sygnalisty z odpowiedzialności karnej za popełniony czyn zabroniony. Sąd dokonujący oceny zachowania sprawcy czynu zabronionego może wziąć pod uwagę dokonanie zgłoszenia sygnalnego, ale będzie to zależało wyłącznie od oceny sądu.