Kawałek Francji tuż obok Łodzi
W samym sercu dawnego szlaku handlowego, nad Pilicą, Kazimierz II Sprawiedliwy w 1176 roku ufundował opactwo cystersów — zakonników przybyłych z burgundzkiego Morimond. Tak powstał klasztor w Sulejowie, jeden z najwcześniejszych i najcenniejszych śladów francuskiego dziedzictwa duchowego i architektonicznego na ziemiach polskich.
W ciągu kilku dekad cystersi wznieśli monumentalną, trójnawową bazylikę pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Tomasza Becketa z Canterbury. Konsekrowano ją w 1232 roku. Romański portal, rozeta i surowa bryła świątyni wpisują się w tzw. regułę św. Benedykta. Cystersi nie szukali metropolii. Osiedlali się w dolinach rzek, z dala od centrów politycznych, blisko pracy i kontemplacji. W Sulejowie, podobnie jak w Clairvaux, łączyli modlitwę z rolnictwem i rzemiosłem. Z czasem stworzyli prawdziwe mikro-miasto, samowystarczalne i wpływowe.
W XIII wieku sulejowski konwent zarządzał siecią dóbr i młynów, korzystał z przywilejów królewskich i papieskich. W murach klasztoru odbywały się wiece – to właśnie tu, w 1318 roku, zawiązano polityczną inicjatywę koronacji Władysława Łokietka.
Ale w późniejszych latach potęgę klasztoru zakłócały najazdy tatarskie, pożary, rozbiory, a w końcu kasata w XIX wieku. Mimo to do dziś przetrwała nie tylko świątynia, lecz także kapitularz, krużganki oraz rozbudowany system średniowiecznych umocnień: baszty, wieże, bramy.
Architektura zespołu to podręcznikowy przykład cysterskiej szkoły budowania.
Europejski Szlak Cysterski
Od 2012 roku zespół klasztorny w Sulejowie posiada status Pomnika Historii, jednego z najwyższych odznaczeń w polskiej ochronie zabytków. Ale już w 1990 roku wpisano go do Europejskiego Szlaku Cysterskiego — międzynarodowej trasy kulturowej ustanowionej przez Radę Europy z okazji 900-lecia urodzin św. Bernarda z Clairvaux.
W Polsce Europejski Szlak Cysterski tworzy cztery pętle regionalne: śląską, wielkopolską, kujawsko-pomorską i małopolską. To właśnie ta ostatnia — pętla małopolska — przebiega przez teren województwa łódzkiego i obejmuje m.in. Sulejów.
Współczesne opactwo nie jest pustym murem. Część budynków nadal użytkowana jest przez zakonników. W skrzydle klasztornym mieści się muzeum, w którym prezentowane są artefakty związane z historią konwentu. Inne pomieszczenia przekształcono w hotel.
Dla pielgrzymów, turystów i miłośników architektury to miejsce pozostaje żywym dziedzictwem. Wrażenie robią nie tylko same zabudowania, ale i ich otoczenie: dolina Pilicy, stare ogrody, mury obronne z Basztą Mauretańską, Bramą Krakowską i Wieżą Rycerską.
Podróżując szlakiem cystersów przez województwo łódzkie można dotrzeć także do innych miejsc — jak Żarnów z romańskim kościołem i grodziskiem, barokowy klasztor w Paradyżu, ruiny obronnej siedziby w Majkowicach czy malowniczy rynek w Przedborzu.
